Problem Çözmede IDEAL Bir Model

Doç. Dr. Muhammet Öztabak

---

Problem en genel anlamıyla “içinde bulunulan durumla olması istenilen durum arasındaki farklılık ve çeşitli engeller nedeniyle istenilen duruma ulaşamama durumudur”. Bir başka deyişle “olanla” “olması istenilen” arasındaki fark ve olması istenilene ulaşma sürecinde birtakım engeller nedeniyle hedefe ulaşamama durumunda yaşanılan durumdur.¹

Problem çözme ise bir amaca erişmede karşılaşılan güçlükleri yenme sürecidir. Yaşamda karşılaşılan sorunlara çözüm bulma sürecini ifade eder. Bu sorunlara yönelik çözümler genellikle duruma veya bağlama özeldir. Problem çözme süreci, problemin bulunması ve şekillendirilmesi ile başlar.

Gerçek yaşamda ortaya çıkan problem çözme durumlarını karşılayan kavram ise sosyal problem çözmedir. Sosyal problem çözme, aslında kişinin çok sayıdaki stres verici durumla etkili bir biçimde başa çıkma becerisini artırıcı bilinçli, gerçekçi, çaba gerektiren, hedef yönelimli başa çıkma sürecidir.

John D. Bransford ve Barry S. Stein, 1984 yılında en popüler ve saygın problem çözme yöntemlerinden birini yayınladılar.² Bu yöntem hem endüstride hem eğitimde, bireylerin problemler karşısında çözümler üretmesine ve hızlı ve verimli bir şekilde ilerlemesine yardımcı olmak için kullanılmaktadır. Sizler de öğrencilerinize IDEAL modelinin aşamalarını öğreterek, bir probleme güvenle yaklaşmalarını sağlayabilirsiniz.

IDEAL İngilizce kelimelerden oluşan bir akrostiş olarak karşımıza çıkmaktadır. Açılımı aşağıdaki şekildedir:

I – Identify problems and opportunities / Problemleri ve fırsatları tanımlayın

D – Define goals / Hedefleri tanımlamak

E – Explore possible strategies / Olası stratejileri keşfetmek

A – Anticipate outcomes and Act / Sonuçları tahmin etmek ve harekete geçmek

L – Look back and Learn / Geriye bakmak ve öğrenmek

Şimdi modele daha ayrıntılı olarak bakalım.

I – Sorunu Tanımlayın

Önce sorunun kapsamını bilmiyorsanız, bir soruna çözüm yaratmanın gerçek bir yolu yoktur. Öğrencinizi sorunu kendi sözleriyle tanımlamaya teşvik edin. Gerçekleri ve bilinmeyenleri ana hatlarıyla belirtin. Öğrencinizin yeni sorunları belirlemesi ve üstlenmesi için övüldüğü ve desteklendiği bir ortam oluşturun.

Sorun tanımlama örnekleri:

“Haftaya matematik sınavım var ve problemleri nasıl yapacağımı bilmiyorum.”

“Uzaktan eğitim kursu web siteme erişemiyorum.”

“Çöpün çıkarılması gerekiyor ve çöp torbası bulamıyorum.”

D – Bir Hedef/Sonuç Tanımlayın

IDEAL problem çözme sürecindeki ikinci adım, problem çözme için bir sonuç veya hedef tanımlamaktır. Birden fazla kişi bir sorunun var olduğu konusunda hemfikir olabilir ancak hedefler veya sonuçlar hakkında çok farklı fikirlere sahip olabilir. Önce ana hatlarıyla belirlenmiş bir hedefe karar vererek, çözümleri belirleme sürecini hızlandırabilir.

Sonuçları ve hedefleri tanımlamak, bazı farklı öğrenciler için zor bir adım olabilir. Sonuçların karmaşık olması gerekmez, ancak katılan herkes için nettir.

Sonuçları tanımlama örnekleri:

“Matematik sınavımda geçerli not almak istiyorum.”

“Kurs web sitesine erişebiliyorum.”

“Çöpler yarınki çöp toplama gününden önce çıkarılır.”

E – Olası Stratejileri Keşfedin

Bir sonuca ulaştığınızda, öğrencinizi olası stratejiler hakkında beyin fırtınası yapmaya teşvik edin. Bu aşamada tüm olası çözümler masada olmalıdır, bu nedenle öğrencileri herhangi bir fikri kaydetmek için listeler yapmaya, yapışkan kâğıtta notlar kullanmaya veya sesli notlar kullanmaya teşvik edin. Öğrenciniz yaratıcı fikir üretme konusunda zorlanıyorsa, keşif aşamasında kime danışabilecekleri için bir kaynak planı geliştirmelerine yardımcı olun.

Bir sorunu çözmek için olası stratejilere örnekler:

“Ders kitabını gözden geçiriyorum; Bir arkadaşımdan matematik yardımı istiyorum; Sorunlara internetten bakıyorum; Öğretmenime e-posta gönderiyorum.”

“Ders erişimi için öğretmenime e-posta gönderiyorum; Bir sınıf arkadaşımdan yardım istiyorum; Şifremi sıfırlamaya çalışıyorum.”

“Çöp torbası için başka bir şey kullanıyorum; Çantalar için online sipariş veriyorum; Çöpü poşetsiz çıkarırım; Bir komşudan çanta rica ediyorum; Çöp torbaları için alışverişe gidiyorum.”

A – Sonuçları Tahmin Et ve Harekete Geç

Bir stratejiler listesi oluşturduğumuzda, IDEAL problem çözme modelindeki bir sonraki adım, olası adımları gözden geçirmenizi ve hangisinin ilk önce en iyi seçenek olduğuna karar vermenizi önerir. Öğrencilerin eylem adımlarının artılarını ve eksilerini değerlendirmelerine yardımcı olmak pratik yapabilir. “Bu adımı atarsanız ne olabilir?” veya “Bu adım, ilerlemek konusunda kendinizi iyi hissettiriyor mu veya belirsiz mi?” gibi sorular sorun.

Sonuçları değerlendirdikten sonraki adım harekete geçmektir. Öğrencinizi, harekete geçmenin tam sonucunu bilmeseler bile ilerlemeye teşvik edin. Bir şeyi yapmayı destekleyin, aynı strateji olmasa bile, bir sorunu veya ‘en iyi’ çözümü çözmek için başvurabilirsiniz.

L – Bak ve Öğren

IDEAL problem çözme modelindeki son adım, bir problemi çözme girişimine bakmak ve ondan öğrenmektir. Birçok ebeveyn ve öğretmen, farklı öğrencilerin problem çözme iyi gittiğinde ve iyi gitmediğinde durup düşünmelerine yardımcı olan bu kritik adımı unutur. Öğrencilerimizin ve çocuklarımızın deneyimlerinden öğrenmelerine yardımcı olmak, gelecekte problem çözmeyi daha verimli ve etkili hale getirebilir. “Nasıl geçti?” veya “Bir dahaki sefere neyi farklı yapacağını düşünüyorsun?” gibi sorular sorun.

Bak ve Öğren ifadelerine örnekler:

“Sorunları ders kitabına bakarak öğrenmedim ama bir arkadaşımı aramak işe yaradı. Bir dahaki sefere oradan başlayacağım.”

“Kurs web sitesine erişimim olmadığında şifremi sıfırlamak işe yaradı.”

“Alışveriş listesine koymayı unuttuğum için çöp torbalarım bitti. Elimde olması için fazladan bir kutu çöp poşeti alacağım, böylece bir dahaki sefere bitmesin.”

---

[1] Nezu, A. M., Nezu, C. M., & D’ Zurilla, T. J. (2007). Solving life’ s problems: A 5 step guide to enhanced well-being. Springer Publishing Company.
[2] Bransford, J. D., & Stein, B. S. (1993). The ideal problem solver: A Guide for improving thinking, learning, and creativity (2nd Edition). New York: W. H. Freeman and Company.